Этемĕн тăватă ĕмĕрĕ ][ Halăh

Этем пурнăçĕ тăватă пайран, тăватă ĕмĕртен тăрать. Пĕр ĕмĕрĕ — этем ĕмĕрĕ, тепри — лаша ĕмĕрĕ, виççĕмĕшĕ — йытă ĕмĕрĕ, тăваттăмĕшĕ — упăте ĕмĕрĕ.

Ку мĕншĕн çапла иккенне те каласа парар.

Аслă Хайпӳрен кашни чĕрĕ чуна ĕмĕр валеçсе панă чухне этем хăй ирĕккĕнех:

— Мана çирĕм пилĕк çуллă ĕмĕр те çитет! — тенĕ.

Хайпӳрен вара этеме çирĕм пилĕк çуллă ĕмĕр панă. Ытти чĕрĕ чунсем те — лаша, упăте тата ыттисем те — хăйсене кирлĕ ĕмĕр суйласа илнĕ. Кашнин ĕмĕрĕ этемĕннинчен вăрăмрах.

Çирĕм пилĕк çуллă ĕмĕр илнĕ этем хай пурăнать-пурăнать те пурнăç вĕçне çитсе пынине курать. Вилесси килмест хайхискерен. Вара вăл Хайпӳрен патне пырса йăлăнма тытăнать:

— Çĕнĕ ĕмĕр хушса парсам мана!

— Ăçтан тупам-ха эпĕ çĕнĕ ĕмĕр! — тет Хайпӳрен. — Пурне те валеçсе пĕтертĕм.

— Мĕн те пулин тусам! Çăлсам! — тархаслать этем.

Хайпӳрен вара ăна лаша ĕмĕрĕнчен çирĕм пилĕк çул татса парать.

Этем канлĕн пурăнма тытăнать. Анчах нумай та вăхат иртмест, ак, ку ĕмĕр те ирте пуçлать. Вара вăл Хайпӳрен патне татах йăлăнма каять. Лешĕ ăна йытă ĕмĕрĕнчен тепĕр çирĕм пилĕк çулне илсе парать. Пыра-киле тата упăте ĕмĕрĕнчен те çирĕм пилĕк çул татса илет те этемех парать.

Çавăнтан пуçласа этем пурнăçĕ хăй тата лаша, йытă, упăте ĕмĕрĕнчен тăрать, тет. Хăй ĕмĕрне этем йĕркеллех пурăнса ирттерет, лаша ĕмĕрĕнче выльăх пек ĕçлет, йытă ĕмĕрĕнче аллăран çитмĕл пиллĕке çитиччен, йытăллах пурăнать, ачисене йĕркене кĕртме тăрăшать, мăнукĕсене пăхать, юлашки çирĕм пилĕк çулне вара, ватăлса çитнĕскер, хăйне упăтеллех тыткалать.

Çапах та этем паянхи пек пулса çитиччен тата темĕн чухлĕ те вăхăт иртнĕ-ха. Ун пирки эпир каярах вуласа тĕплĕнрех пĕлĕпĕр. 

Этемлĕхĕн тăватă ĕмĕрĕ ][ халăх

Çитмĕл çичĕ чĕлхеллĕ, тĕрлĕ шăпаллă, тем тĕрлĕ те тертленсе пурăнакан мĕнпур çынна этемлĕх теççĕ. Этемлĕх ĕмĕрĕ вăрăм. Танкăр ирĕк панипе этемлĕх çак Çĕр-анне çинче пин-пин çул пурăнать. Маларах çырнисенченех паллă ĕнтĕ: пин-пин çул пурăнса этемлĕх темĕн те курнă. Малтанласа çынсем питĕ телейлĕ, пурте пĕртан пураннă. Çав ĕмĕре халĕ Шурă ĕмĕр теççĕ. Ун чухне çынсем ача пек таса кăмăллă пулнă. Çынсем ун чухне вилес пек ĕçлесе халтан та кайман, чир-чĕр те, асап-хуйхă та, терт-инкек те вĕсене тертлентермен.

Этемлĕхĕн мĕнпур пурнăçĕ тăватă ĕмĕре пайланмалла.

Шурă ĕмĕр хыççăн Сарă ĕмĕр пулать. Ун чухне те çынсем самаях телейлĕ-ха. Ун чухне те курайманлăх, кĕвĕçӳ çынсем хушшинче пулман. Анчах ун чухне вĕсем кахалланма тытăннă. Вĕсем чунĕ-чĕрипе те нишлĕленсе пынă. Усалсем илĕртнипе хăйсене валли иртĕхме эрех-сăра, симпыл-шерпет тума тытăннă. Çакă вара вĕсен пурнăçне чылай енчен япăхлатнă. Вĕсене турăсем те тарăхма тытăннă.

Пыра-киле вара хайхискерсем виççĕмĕш ĕмĕре те пурăнса çитнĕ.

Виççемĕш ĕмĕре Хĕрлĕ ĕмĕр теççĕ.

Шăпта лăп Хĕрлĕ ĕмĕрте ĕнтĕ çынсем ĕмĕтсĕрленме, пĕр-пĕрне кӳрентерме, тавлашма, çапăçма, пыра-киле вĕлересси патне те çитнĕ. Кун çумне кайран кĕвĕçӳ, влаçшăн çапăçасси пуçланнă. Часах вĕсем вăрçă та кăларма тытăннă. Çакăн чухне ĕнтĕ çынсем Киремете те вĕлереççĕ. Турăсен тĕнчине çитес тесе Пайпел те тума тытăнаççĕ. Çавăнпа ĕнтĕ Танкăр вĕсене çитмĕл çичĕ чĕлхе парать.


Cĕlhesem Pătrashănni.  Gustave Doré (1865). Pajpel kurănat'.

Çапах та чи хăрушши вăл этемлĕхшĕн тăваттăмĕш ĕмĕр. Ăна Хура ĕмĕр тесе калаççĕ. Хура ĕмĕр вăл этемлĕхшĕн питĕ асаплă тапхăр. Ун чухне тĕнче те пĕтме пултарать. Хура ĕмĕр ан çиттĕр, тĕнче ăн пĕттĕр тесен, çынсен пурин те турăсене юраса, вĕсен ирĕкĕнчен тухмасăр пурăнмалла. Çапла кăна этемлĕх хăйне хăй упраса хăварма пултарать.

Çакăн пек пурăнса кайнă Çĕр çинче те хăçан та пулсан йĕрке пулать, нумай-нумай çул иртсессĕн вара каллех телейлĕ пурнăç çаврăнса çитме пултарать. Анчах унччен Çĕр çинче пурăнакансен хăйсен мĕнпур çитменлĕхне пĕтермелле.

Çак çынсен хушшинчи çитменлĕхсем, кăсăк йĕркесем пĕтиччен вĕсен хальхи пекех пурăнмалла, Танкăр ирĕкĕнчен пăчах та тухмалла мар.